شناخت خطوط خوشنویسی
شناخت خطوط خوشنویسی
خوشنویسی چیزی ورای یک دستخط زیبا و یا دانستن تکنیک حروف چینی است. خوشنویسی هنر فرم دادن زیبای نشانه هایی است که توسط دست و با چیدمان درست شکل می گیرد و یکی از هنر های ایرانیان محسوب می شود که در خود، انواع مختلفی از خط و اصول و قواعدی را جای داده است.
خطوط اصلی که به اقلام سته نیز معروف هستند، متشکل از شش خط مختلف هستند. این خطوط اصلی عبارتند از رقاع، ثلث، ریحان، محقق، توتیع و نسخ. در ایران و سایر کشور ها خطوط متعددی وجود دارند که ممکن است تعداد آن ها بسیار زیاد باشد. امّا امروزه، انواع خط خوشنویسی در ایران که کاربرد بیشتری دارند شامل سه نوع اصلی می باشد. خط های تعلیق، شکسته نستعلیق و نستعلیق امروزه بیشتر از خط های دیگر استفاده می شوند.
در ادامه، توضیحاتی را در خصوص اقلام سته خط و انواع خط خوشنویسی ایرانی آورده شده است.
خط تعلیق
خط تعلیق را شاید بتوان اوّلین خط کاملا ایرانی دانست. این خط یکی از انواع خط خوشنویسی ایرانی است که در اواسط سدهٔ هفتم از ترکیب و توسعهٔ دو خط توقیع و رقاع و تحت تأثیر خطوط ایرانی پیش از اسلام به وجود آمد.
در خط تعلیق هیچگونه یکنواختی به چشم نمی خورد و تمامی خطوط تو در تو متصل به هم نوشته می شوند. این خط دوایر فراوان، حروف مدور و قابلیت زیادی در ارائهٔ ترکیب های متنوع را داراست، به همین دلیل میان خطاطانی بیشتر رواج داشته که از نظر سواد و آشنایی با هنر خوشنویسی در سطح بالایی قرار دارند.
این خط بیشتر مورد استفاده کاتبان دربارها و دیوان های حکومتی بوده است و به همین دلیل، با گذر زمان کاربرد این خط کمرنگ تر شده است.
به مدت صد سال، خط تعلیق رواج گسترده ای داشت و یکی از پرکاربردترین انواع خط خوشنویسی به شمار می رفت. امّا بعد از مدتی و با پیدایش خط نستعلیق و نستعلیق شکسته از رواج و کاربرد گسترده آن کاسته شد.
برخی از منابع آن را به خواجه تاج سلمانی اصفهانی نسبت می دهند. اما در واقع او این خط را قانونمند کرد و بعدها به وسیله خواجه عبدالحی منشی استر آبادی برای آن قواعد و اصول بیشتری به وجود آمد.
پیوسته نوشتن کلمات و کمتر جدا کردن قلم از کاغذ در این خط به سرعت کاتب می افزود. به همین دلیل این خط عمدتا برای نوشتن نامه ها و فرمان های حکومتی که نیاز به تند نویسی داشته استفاده می شده است.
خط نستعلیق
یکی دیگر از انواع خط خوشنویسی پرآوازه ایرانی خط نستعلیق است. از لحاظ اهمیت و فراوانی، خط نستعلیق یکی از برترین خط های ایرانی است که گسترش آن برای اولین بار در اوایل قرن نهم آغاز شد. نستعلیق یکی از محبوب ترین خط الرسم های ایرانی است و دلیل این محبوبیت تعادل، توازن، انعطاف و خوانش راحت این خط است. علاوه بر این، یکی از ویژگی های بی بدیل این خط، الهاماتی است که از طبیعت به حروف و نقش های نستعلیق وارد شده است.
ابداع خط نستعلیق به میر علی تبریزی نسبت داده شده است. در داستان های قدیمی آمده است که شبی میر علی پرواز غاز های وحشی را در خواب دید و از حرکات نرم بدن این پرندگان برای ابداع حرکات سیال نستعلیق الهام گرفت. شاید همین ویژگی منحصر به فرد است که باعث شده نستعلیق یکی از زیباترین انواع خط خوشنویسی محسوب و شود و لقب عروس خطوط اسلامی را به خود نسبت دهد.
خط شکسته نستعلیق
یکی دیگر از انواع خط خوشنویسی ایرانی، خط شکسته نستعلیق است که با پیچش ها و حرکت هاى بسیار زیبایش شناخته می شود. زیبایی این خط نیز بسیار چشمگیر است، اما در کنار این زیبایی مشخصهٔ بارز آن روان نویسى و تندنویسى است.
شکسته نستعلیق از جدیدترین خطوط خوشنویسی اسلامی و زیباترین و سومین گونه از خوشنویسی ایرانی محسوب می شود. چون بیشتر شکل های آن از شکستن و رها کردن خط نستعلیق گرفته شده بود به نام شکستهٔ نستعلیق معروف شده است. این خط را می توان ایرانی ترین خط از میان انواع خط خوشنویسی اسلامی دانست.
خط شکسته نستعلیق از ابداعات ایرانیان به حساب می آید که مستقیماً در پیوند با خط تعلیق و نستعلیق مى باشد. این خط در اوایل قرن یازدهم و آخر دورهٔ صفویه به دلیل نیاز مبرم به تندنویسى بوجود آمد.
مهم ترین استاد خوشنویسی این خط، درویش عبدالمجید طالقانى (نیمه دوم قرن ۱۲) است. ابداع و استخراج شکسته نستعلیق را از نستعلیق در اوایل قرن یازدهم به مرتضى قلیخان شاملو و برخى نیز به محمد شفیع هروى نسبت داده اند.
شکسته نستعلیق برای یک مدت کوتاه دچار رکود شد، امّا امروزه این خط مورد توجه خوشنویسان واقع شده است. حروف و کلمات در این نوع خط خوشنویسى از شکل هاى متنوع و زیبایى برخوردار هستند. علاوه بر این؛ حرکت در خط شکسته نستعلیق از نستعلیق آزادتر است. این نوع خوشنویسی در نقاشیخط و گرافیک نیز کاربرد وسیعى دارد.
دیدگاهتان را بنویسید