هنر تشعیر در طراحی سنتی
هنر تشعیر در طراحی سنتی
تشعیر اصطلاح و روشی در تذهیب و نقاشی ایرانی یا نگارگری است که در آرایش کتاب یا قطعات خط و مینیاتور و مرقعات استفاده می‌شود. در تشعیرسازی یا تشعیراندازی، حاشیه صفحه‌ها را با نقش مایه‌هایی از حیوان، مرغ، گل و گیاه می‌آرایند. رنگ‌ها در تشعیر محدود و اغلب از رنگ طلا استفاده فراوان می‌شود.
در واقع تشعیر نوعی تزئین نسخ خطی است که در حاشیه نسخ یا مرقعات، معمولاً با یک یا دو و حتی با سه رنگ طلا انجام می‌گیرد. تشعیر، نقوشی از یک یا دو رنگ است که در حاشیه و سرفصل‌های برخی کتاب‌ها و در و دیوار و پرده‌ها و فضاهای موجود در مجلس‌سازی‌ها و پرده‌های نقاشی ایرانی کشیده می‌شود و در جلدسازی و قلمدان‌سازی و قلم‌زنی بر روی فلز و نیز خطاطی دیده شده‌است.
تشعیر از شَعْر (مو) گرفته شده‌است و به نقوش بسیار ریز از گیاه و پرنده و درخت اطلاق می‌شود. از آنجا که طراحی تشعیر که در اصل طراحی حیوانات و منظره و اقسام آن است، اغلب با طلا و به وسیله قلم موهای بسیار ظریف انجام می‌گرفته‌است، ظرافت خطوط را به مو تشبیه کرده‌اند.
طرح‌ها و نگاره‌های غالب در ساختن تشعیر، بیشتر صخره سنگ‌ها، حرکات ابر و باد، درختان متنوع، حیوانات خیالی و افسانه‌ای مانند سیمرغ و اژدها، حیوانات وحشی در حال جست و خیز، پرندگان و حیوانات کوچک با قلم اندازی‌های استادان و استفاده بی‌دریغ از طلای ناب است.
تاریخچه تشعیر
تشعیر به همراه تذهیب، برای تزئین حواشی بزرگتر در کتاب‌های خطی، شاید تحت تأثیر نقاشی چینی، از دوران تیموریان در ایران مرسوم شده باشد.
تشعیرسازی از اواخر سده نهم (سده پانزده میلادی) و اوایل سده دهم (شانزده میلادی) در ایران رواج پیدا کرد. نگارگران ایرانی اغلب این نقش مایه‌ها را با رنگ طلایی بر پس‌زمینه لاجوردی می‌کشیدند. از میرک نقاش می‌توان به عنوان یکی از استادان و پیشگامان تشعیرسازی در ایران نام برد.
از تشعیر کاران معروف دوره های قبل می‌توان به «صالح مذهب»،«میرزا عبد العلی مذهب»و«میرزا شکر ا…»اشاره کرد. همچنین باید گفت برخی از تشعیر کاران بنام ، در کار تذهیب نیز چیره دست بودند وهم بعضی از تذهیب کاران در کار تشعیر مهارت بسزایی داشتند.ابزار کار تشعیر نیز همان ابزار کار تذهیب است
انواع تشعیر
نامگذاری انواع تشعیر بیشتر بر اساس روش‌ها و فنون و جایگاه ارائه آن است.
تشعیر دو قسمت دارد: تشعیر گیاهی یا تشعیر گل و بوته، و تشعیر وحوش.
در تشعیر گیاهی، تصاویر بر بالا و پایین برگ‌ها و گل‌ها به زر یا رنگ‌های سفید یا آبی یا مایه اصلی و ته رنگ لاجورد یا سیاه یا گِل ماشی و امثال آن، بر حواشی کتاب‌ها کشیده می‌شود. در آرایه‌های تزئینی قرآن کریم و جلد آن، علاوه بر تذهیب، فقط از این نوع تشعیر استفاده می‌شود.
در تشعیر وحوش که بر دو نوع “نخجیری ” و “گرفت و گیر” است، طرح کلی تصاویر و نقوش انواع پرندگان و جانوران زمینی و دریایی و اساطیری در ترکیب‌های خاص متناسب با موضوع اصلی کتاب با کمترین رنگ و به صورت نمادین پدید می‌آید.
همچنین تصاویری از آسمان و ابرها و ستیغ کوه‌ها و صخره‌ها در تشعیر دیده می‌شود.
مراحل تولید تشعیر
– طرح اولیه را با کمک طراحی سنتی و متناسب با زمینه‌ی طرح بر روی کاغذ منتقل می‌کنند.
– خطوط و نقش‌ها را قلم‌‌گیری و به دلخواه داخل نقش‌ها، با رنگی ملایم رنگ‌آمیزی می‌کنند.
– جدول‌کشی با رنگ‌های مختلف انجام می‌شود.
تفاوت تذهیب و تشعیر
با توجه به اطلاعات کاملی که پیرامون هنر تشعیر کسب نموده اید، درک تفاوت این هنر با تذهیب ساده تر خواهد بود. تذهیب و تشعیر با وجود اینکه هر دو بخشی از هنر نگارگری ایرانی یا مینیاتور امروزی هستند و با هدف تزئین سازی و حاشیه کاری استفاده می گردند اما تفاوت هایی هم دارند.تذهیب از واژه عربی ذَهَب به معنی طلا گرفته شده است. اصطلاحا به هنری که در آن دست نوشته ها و کتاب های مذهبی، تاریخی، دیوان اشعار، قطعه های خطاطی شده و جنگ های هنری، نسخه آرایی شده و طرح های تزئینی و نقش مایه های انتزاعی در آنها به کار می رود.
با توجه به اینکه خطوط در این نوع هنر، به رنگ مشکی و با آب طلا هستند به تذهیب معروف است.طلای مورد استفاده برای تذهیب رنگ های گوناگونی دارد چون به شکل ترکیب شده با نقره یا مس استفاده می شود و رنگ آن را به سبز و قرمز در می آورد. ضمنا نقوش مورد استفاده در تذهیب، بیشتر اسلیمی و هندسی هستند این در حالی است که در تذهیب نقوش حیوانی و گیاهی نیز به کار می رود و هیچ موقع با طرح های حیوانی برای تزئین صفحات قرآن کریم استفاده نمی کنند.
دیدگاهتان را بنویسید