معرفی ساز لوت (Lute)

در موسيقی، لوت (lute) هر نوع ساز كوردو فون (chordophone) زخمه‌اي يا آرشه‌اي است كه سيم‌هاي آن موازي با شكم ساز يا صفحه صدا (soundboard) هستند و در امتداد يك گردن (neck) يا pole خاص كشيده شده‌اند. در اين حالت، سازهايي همانند سيتار هندي به عنوان لوت طبقه‌بندي مي‌شوند. ويولن و رباب (rebab) اندونزيايي لوت‌هاي آرشه‌اي هستند و ساميسن (samisen) و گيتار غربي لوت‌هاي زخمه‌اي (plucked) هستند.

در اروپا لوت به يك ساز زهي زخمه‌اي رايج در قرون 16‌ام و 17‌ام برمی‌گردد. ساز لوت كه در موسيقي و هنر اروپايي دوران رنسانس و باروك برجسته است ساز عربي عود است. اين ساز در قرن 13ام از راه اسپانيا به اروپا وارد شد و هنوز در كشورهاي عربي نواخته مي‌شود. لوت اروپايي نيز همانند عود، بدنه‌اي گلابی‌شکل و عميق با يك گردن و يك pegbox bent-back است که سیم‌ها به يك پل سفت و مشابه گيتار كه به شكم ساز چسبانده شده است،  متصل هستند. لوت‌هاي اروپايي داراي يك حفره صدايي بزرگ دايره‌اي كه در داخل شكم ساز قرار دارد كه با اشكال کنده‌کاری‌شده گل رز در داخل شكم ساز تزئين شده‌اند.

اولين لوت‌های اروپايي همانندسازهای اعراب داراي چهار سيم بودند كه اين سیم‌ها توسط زخمه quill، كنده می‌شوند. تا قرن 14 ام سیم‌ها جفت شده يا به‌صورت دسته (courses) درآمدند. در قرن 15 ام زخمه كنار گذاشته شد و به‌جای آن از انگشتان استفاده شد، پرده‌های متحرك از جنس روده به صفحه انگشت گذاري (fingerboard) اضافه شد و به اين ساز يك دسته  سيم پنجم اضافه شد.  تا قرن 16 ام فرم كلاسيك لوت تثبيت شد كه شش دسته سيم آن (دسته بالايي يك تك سيم است) روي  G–c–f–a–d′–g′ كوك شد، كه در G دوم زير C وسط شروع می‌شود. روش‌های نواختن ساز داراي اسلوب خاص شدند، موسيقي در تيبلچر (tablature) نوشته‌شده كه سيستم نوشتاري است كه خطوط حامل از خطوط افقي نمايشگر دسته‌ها (courses) لوت می‌شوند و حروف يا اشكال كه روي خطوط قرار داده می‌شوند نشان‌دهنده پرده‌ای است كه بايد نگه داشته شود و سیم‌ها كه بايد توسط دست راست كشيده شوند.

صفحه صدا در ساز لوت (Lute)؛

لوت‌ها كاملاً از چوب ساخته می‌شوند. صفحه صدا يك صفحه مسطح نازك به شكل اشك از چوب داراي قابليت رزونانسي يا طنین‌اندازی (معمولاً صنوبر) است در تمامي لوت‌ها صفحه صدا يك حفره صداي تزئين شده تك (گاهي اوقات سه‌گانه) زير سیم‌ها به نام رز (rose) ‌است. حفره صدا باز نيست بلكه با يك صفحه مشبك پوشانده شده است كه مستقيماً از چوب صفحه صدا درآمدهاست. هندسه صفحه صداي لوت نسبتاً پيچيده است كه شامل سيستمي از ميله گذاري است كه عمود بر سیم‌ها در طول‌های مشخصي در طول كلي شكم قرار می‌گیرند. ضخامت صفحه صدا تغيير می‌کند، ولي ازنظر هندسي بين 1.5 تا 2 میلی‌متر متغیر است. برخي سازندگان ساز شكم ساز را در هنگام ساخت ساز، با اندازه‌های متفاوتی می‌سازند.

شكم لوت تقريباً هرگز پرداخت نمی‌شود ولي در برخي موارد سازنده ساز ممكن است روي ساز را با يك پوشش خيلي نازك از لاک‌الکل يا لعاب اندازه می‌زند تا آن را تميز نگاه دارد. شكم مستقيماً به ريب متصل می‌شود، بدون لایه‌ای چسب در کناره‌ها و يك cap‌ و counter cap به داخل و خارج انتهاي پائيني كاسه چسب زده می‌شوند تا سفتي بيشتري به همراه داشته و سطح چسب كاري را افزايش دهند. بعد از اتصال سطح رويي ساز به کناره‌ها، يك معمولاً در اطراف لبه صفحه صدا نصب می‌شود. half-binding تقريباً نصف صفحه صدا ضخامت دارد و معمولاً از يك چوب با رنگ متضاد ساخته شده است.

پشت ساز لوت (Lute)؛  

پشت يا پوسته از نوارهايي از چوب سخت (چوب افرا، گيلاس، آبنوس، بلسان بنفش (رزوود)، گران (gran)، یا موادی به نام ريب ساخته می‌شود كه اين ريبها لبه به لبه با چسب به هم متصل شده كه يك بدنه گرد عميق براي ساز شكل داده‌اند. براي تقويت صفحه صدا در داخل آن brace ها قرار داده‌شده‌اند).

دسته ساز لوت (Lute)؛

دسته ساز از چوب سبك با يك روكش از چوب سخت (معمولاً آبنوس) براي افزايش عمر (تداوم) صفحه پرده (fretboard) زير سیم‌ها ساخته شده است. برخلاف بسياري از سازهاي سيمي مدرن، صفحه پرده لوت هم‌تراز با بالاي ساز قرار داده شده است.  جعبه گوشي (pegbox) لوت‌هاي قبل از دوران باروك از ناحيه گردن با زاويه 90 درجه به سمت عقب خميده شده، احتمالاً براي كمك در نگه داشتن سیم‌های با كشش پائين كه محكم در مقابل شيطانك (nut) كه به‌طور سنتي در جاي خودش چسب زده نشده است ولي در جاي خودش تنها به‌وسیله فشار سيم نگه داشته شده است. گوشی‌ها، گیره‌هایی ساده از چوب سخت هستند كه تا حدي مسطح شده‌اند كه به دليل اصطكاك سوراخ‌هایی كه در جعبه گوشي ايجاد شده‌اند در جاي خودشان نگه داشته شده‌اند.

همانند ساير سازها كه از گوشی‌های اصطكاكي (friction pegs) را استفاده می‌کنند، جنس چوب استفاده شده درگوشی‌ها نيز اهميت اساسي دارد. با توجه به اينكه چوب در اثر گذشت زمان و از دست دادن رطوبت دچار تغييراتي در اندازه می‌شود، بايد يك سطح مقطع دايره‌اي منطقي براي اينكه درست عمل كند داشته باشد. چراکه هیچ‌گونه چرخ‌دنده يا ساير کمک‌های مكانيكي براي كوك كردن ساز وجود ندارد. اغلب گوشی‌ها از چوب ميوه مناسب همانند چوب گلابي اروپايي يا چوب‌هایی مشابه و پايدار از نظر اندازه ساخته می‌شوند. ماتيسون (Mtheson) در دهه 1720 گفت «اگر يك نوازنده لوت 80 سال زندگي كند، مطمئناً بايد 60 سال را براي كوك كردن اين ساز بگذراند.»

خرك ساز لوت (Lute)؛  

خرك گاهي اوقات از چوب درختان ميوه ساخته شده و به صفحه صدا معمولاً مابين یک‌پنجم و یک‌هفتم طول شكم قرار دارد. خرك زيني جداگانه نداشته ولي حفره‌هایی كه روي آن ايجاد شده‌اند كه سیم‌ها در آن‌ها مستقيماً قرار می‌گیرند. خرك به نحوي ساخته شده است كه از نظر ارتفاع و طول باريك می‌شود، كه انتهاي كوچك سیم‌های تربل وانت‌های بالتر و عریض‌تر سیم‌های باس را نگه می‌دارند. خرک‌ها اغلب به رنگ سياه هستند با چوبی که اغلب به لاک‌الکل آغشته شده و اغلب تزئیناتی حلزونی‌شکل يا ديگر تزئينات روي انتهاي خرک‌های لوت به هم متصل شده‌اند.

پرده‌ها از حلقه‌هایی از جنس روده ساخته شده‌اند كه در اطراف دسته پيچانده شده‌اند. در اثر استفاده پرده‌ها فرسوده می‌شوند و باد هراز چند گاهی عوض شوند. چندين پرده معمولاً به بدنه‌ساز چسبانده می‌شود تا امكان متوقف كردن دسته‌های با بالاترين زیروبمی تا يك اكتاو كامل بالاتر از سيم باز را فراهم سازند.

سیم‌های ساز لوت (Lute)؛

ازنظر تاريخي از روده حيوانات ساخته‌شده‌اند، معمولاً از تکه‌های كوچك روده گوسفند (گاهي اوقات همراه با فلز) و هنوز از روده يا يك جايگزين مصنوعي ساخته‌شده‌اند و روي سیم‌های با زیروبمی پائين تر نايلون فلز تابيده شده است و هر دو مورد استفاده عمومي هستند. روده براي نواختن قطعات پريود (متناوب) معتبر است، اگرچه متأسفانه اين نوع سیم‌ها در مقابل نامنظمي و پايداري زیروبمی با توجه به تغييرات در رطوبت حساس هستند. نايلون پايداري كوك بيشتري نشان می‌دهد ولي از نظر کیفیت چندان طرفداری ندارد.

catline هستند كه به‌عنوان باس‌ها روي سازهاي قديمي مورد استفاده قرار می‌گرفتند. Catline چندين سيم روده‌ای هستند كه به هم تابيده شده‌اند و در محلول فلزي سنگين براي افزايش جرم سيم فرو برده شده‌اند. Catlineها می‌توانند در مقايسه با سیم‌های نايلوني تابيده شده با زیروبمی برابر قطر كاملاً بزرگ‌تری داشته باشند. آن‌ها بيسي توليد می‌کنند كه متفاوت از رنگ صداي بيس‌هاي نايلوني است.

سیم‌های لوت در دسته‌هایی منظم شده‌اند، هر يك، اگرچه دسته با بالاترين زیروبمی معمولاً از يك سيم تشكيل شده است كه چانترله ناميده می‌شود. در لوت‌هاي اواخر باروك دو دسته سيم بالايي تك هستند. دسته‌ها به ترتيب شماره‌گذاری می‌شوند كه از بالاترين زیروبمی ادامه مي‌يابند، بنابراين chanterelle اولين دسته است. جفت بعدي سیم‌ها دسته دوم است، غيره. بنابراين يك لوت دوره رنسانس8 سیمِ معمولا 15 سيم دارد و لوت دوره باروك با 13 دسته سيم 24 سيم دارد. دسته‌ها روي يونيسون براي زیروبمی‌های ميانه كوك می‌شوند، ولي براي زیروبمی‌های پائين تر يكي از سیم‌ها يك اكتاو بالاتر كوك می‌شود.

دسته سیم‌ها روي يونسون براي زیروبمی بالا و ميانه ولي براي زیروبمی پائين‌تر يكي از دو سيم روي يك اكتاو بالاتر قرار می‌گیرد و دو سيم از يك دسته تقريباً هميشه متوقف می‌شوند و با هم كنده می‌شوند (زخمه زده می‌شوند)، ولي در موارد نادر، يك قطعه نياز دارد كه دو سيم از يك دسته به‌صورت جداگانه متوقف شوند و كنده شوند. كوك يك لوت يك مسئله پيچيده است. طراحي لوت اين ساز را براي اندازه‌اش به‌شدت سبك می‌سازد.